<p><strong>Zimanê çiya<br /><br />Harold Pinter<br /><br />Xanî &amp; Bateyî</strong> <br /><br />“... Ez xwe azad û serbest nahesibînim. Ji ber ku gelekî ji 20 milyona zêdetir, yanê gelê kurd li ser axa xwe, li welatê xwe nikare bi zimanê xwe bipeyive. Zimanê wî qedexe bûye... Mixabin ku dinya bûye cehennem... kirine cehennem. Di vê cehennemê de zebanî, mêrkuj, xwînrêj li milekî ne û em yên mayî jî li milekî ne. Em li ku dibin bila bibin, divê em li dijî xirabî û kirêtiyên wan dengê xwe bilind bikin. Aha berhemên min, nemaze yên dawîn, celebeke dengbilindkirinê ne...”<br /><br />“...Cehennem û zebanî li wir, li Kurdistanê, li ber çavan in. Pir vekirî, aşkera û tazî... Min xwest, ez jî bi awayê xwe, vê yekê salix bidim...”<br /><br />İlon 1989<br /><br />Harold Pinter</p>

<p><strong>Mirovên hejar<br /></strong></p> <p style="text-align:justify;">"Edîtorê Mîlanoyî yê ku wergera îtalyanî ya Mirovên Hejar çapkiriye dîbêje ku ev berhem ji bo hemî gelan hatiye nivîsîn, rast e, xebera wî ye. Ez nizanim ku wê pirtûk ji alî herkesî ve bê xwendin an na, lê mîn ew ji bo herkesî nivîsandiye. Mirovên Hejar, çendî ji bo Îspanya, Fransa, Îrlanda hatibe nivîsîn ewende jî ji bo Brîtanya, îtalya, Almanya û hwd; çawa ji bo împeretoriyên ku li ser milên hejaran hatine avakirin hatiye nivîsîn wiha jî ji bo komarên koledar hatiye nivîsîn. Pirsên civakî sînoran nas nakin. Birînên mirovayetiyê, ew birînên bêsînor ku hemî rûdinyê digrin, li xetên sor an hêşîn ên nexşeyan ho venadin, ranawestin qet. Li her ciyekî ku nîjada mirov nezan û bêhêvî ye, jin ji bo nan xwe difiroşe, zarok ji ber peydenekirina pirtûkeke perwerdekirinê û agirekî germ êşê dikşîne, Mirovên Hejar li derî dixe û wiha dibêje: Ez ji bo we têm, derî vekin li min.<br /><br />Di vê saeta ewende tarî ya şaristaniyetê ku em tê de dijîn, navê hejar, mirov e; ev mirov li hemî îqliman di ber ruh de ye û bi hemî zimanan dinale."</p> <p style="text-align:right;"><strong>Victor Hugo</strong></p>

<p><strong>Knut Hamsun</strong>, di 4'ê tebaxa 1859’an de, li bajarê Lomê tê dunyayê. Dema ku malbata wî koç dike Bakurê Norwecê, ew hê 4 salî ye. Ji ber neçartiya malbatê. ew li ba apê xwe mezin dibe. Sala 1888’ê demeke nû ye ji bo Knut Hamsun. Romana wî ya bi navê Birçî di vê salê de derdikeve û di dinya lîteratûrê de dengekî nûjen derdixe. Piştî vê di demeke kurt de romanên Nepenî û Pan derdikevin. Di sala 1898’ê de Vîktoriya derdikeve.<br /><br /> Di 1920’î de bi romana Markens Grode Knut Hamsun xelata lîteraturê digire. Îcar jîyaneke nû heye, ew mirovên kûvî yên daristanan, motîvên romantîka mezin ên mirovê xwezayê di şiklên nû de ne. Knut Hamsun hetanî mirina xwe (1952) jî li nêzikî bajarê Grîmstadê, dijî. Di vê romanê de jî Knut Hamsun bi şêweyekî hestdar hewl dide ku peywendîyên di navbera mirov û xweristê de û rota xweristê di peydakirina çareseriyan de bo asteng û têkçûnên derûnî yên mirovan ronî bike.</p> <p><strong>Pan<br /></strong><br /> Di van rojên dawî de ez li ser roja ebedî ya havîna Nordlandê ponijîm û ponijîm. Ez li vir rûniştime û li ser holika ku ez tê de dijîm û li ser daristana li paş holikê diramim û min xwe daye nivîsandina li ser wê, tenê ji bo xatirê gêwlê xwe û ji bo kurtkirina demê. Dem li ber xwe dide, weku ez dixwazim zû bi zû derbas nabe, tevî ku ne xema min e û ez jîyana herî bi kêfjî dijîm. Ez bi hertiştî bi têkûziyê razî me û sî salên min tu sal nînin. Çend roj berê min ji devereke dûr cotek perikên çûkan girtin, ji keseke ku ne pêwîst bû wan bişîne; tenê du perikên kesk li pelê kaxezeke tackirî ya posteyê pêçandî û bi mohreke girtî. Dîtina du perikên kesk ên weha ehrîmanî ez kêfxweş kirim. Wekî din tu tiştê ku min biêşine nîne, ji bilî werma ku carnan di lingê min ê çepê de peyda dibe. Ew piştî birîna derbeke kevn, ku ev demeke dirêj e baş bûye, çêbûbû.</p>

<p>Farqin/ Sîlvan/ Silîvan<br />Di dîroke de Farqîn ( Meyafarqîn )<br />Avasazî<br />Aborî <br />Jiyana Civakî <br />Cejin û şahî <br />Xwendin <br />Rewşenbîrî <br />Tevgerên nerazîbûn û pêşverûtiyê li Farqînê <br />Edebiyat <br />Dîn û bawerî û çend foto ji Farqînê</p>

<p><strong>Xwençe cild I: Gotinên pêşiyan, kilam-dîlok û çîrok</strong></p> <p>Ji bo şadîya heval û hogirên min ên îşkencexwarî...<br /><br /><br />«Eger Kurd hebûna, wê zimanê wan nivîsî bûna<br />Madem ku zarnivîs tune, ev dewletçêkirin çi ye?»<br />                                                       <strong>Peyva îşkencecîyan<br /></strong><br />«Gelî Kurdan!<br />Eger hûn naxwazin ji hev taromar û winda bibin, beri hertiştî zimanê xwe bixwînin bidin xwendin. Lê eger dixwazin xwe nas bikin û xwe bidin naskirin û hezkirin, û bi hevaltî û dostanîya miletên din re pêş ve herin, û rûmet û bi rûmet û serbilindî bijîn, dîsa zimanê xwe bixwînin û bidin xwendin.»<br />                                                              <strong>Dr. Nûredîn Zaza</strong></p>

<p><strong>Kevoka spî<br /></strong><br /> Şewqa stêrkên li ezmên ez dibirim salên min yên zaroktiyê. Di salên xwe yên zaroktiyê de ez heyrana şewqa elektirîkên bajarê Mêrdînê bûm, Nizanim gelo, we tu carî bi şev di nêzîkî Mêrdînê re rêwîtî kiriye? Şewqa elektirîkên bajêr wilo germ, wilo dostane ye; bajar cwçend bilind e ku mirov dibêje qey ew bi stêrkên li ezmên re qayişê dikişîne. Ez di xeyalan de kûr çûbûm. Ez li ezmanê ewqas bilind û bêstûn ecêbmayî mabûm. Di wê navê de ne ji dengê diya min bûya, belkî ez bi saetan ji xeyalên xwe venegeriyama jiyana rastîn...</p> <p align="right"><strong>Ji <em>Stêrkek ji ezmanê me xurucî</em></strong></p>

<p><strong>Agirê sinema Amûdê<br /><br />M. Ahmedê Namî<br /><br />Jîna nû<br /></strong><br />Pêşberıya çîrokê</p> <p>Dema min dît ku çîroka Agirê Sînema Amûdê yek ji serpêhatiyên mezin ên ku di welatê me de çêbûne tê hijmartin, min nexwest ew jî winda; bê ser û şop here.<br /><br />Bi hezaran çîrok û serpêhatî di welatê me de çêbûn û nehatin nivîsandin. Mamoste û pêzanên welatê me guh nedane tiştekî ji wan, çi mezin û çi biçûk.<br /><br />Mamoste û zanayên welatê xelkê tiştê li welatê wan dibû biçûk û mezin bê kêmayî di rûpelên mêjû de didane ber çavê zana û xwendevanên xwe û zana û xwendevanên biyanî bi camêrî û serbilindî, nedihiştin tiştek di ser wan re bibûre û nenivisandî bimîne. Mamoste û zanayên me, xwediyê xameyên çalak û namîdarên mêjû yên mîna: Qadî Ibn Xulekan û Ibn Al-Esîr û Ebû Al-Fîda û her wiha ristevan û torevanên me yên ku li cihanê deng dane; wek mîrê ristevanan Ahmed Şewqî, Cemîl Al-Zehawî û Mearûf Al-Resafî hebûne. Lê ewan carek milet û welatê xwe ne anîne bîra xwe, her û her bi navê miletên din xwe dane nîşandan û naskirin û ji wan re xebatên hêja û bê hijmar kirine. Milet û welatê wan bê par mane, carekê ji kerema xwe re ne gotine em Kurd in û gelê cihanê bi gel û welatê xwe agadar nekirine, eger biviyana dikaribûn herkesî agadar bikin bi wan.<br /><br />Metelok dibêje: "Zilamek û zimanek" ango: zanakî welat ...</p>

<p><span><strong>Mewlûdê Nebî</strong><br /><br />Mela Ehmedê Xasî </span><span>û </span><span>Mewlûdê Nebî</span></p> <p><span>Mewlûdê Nebî, bi ziwanê Kurdî bi zaravayê Zazakî (Dimilkî) bi destê Mela Ehmedê Xasî hamew nûştişî. Di 25'ê aşmê Adarî 1315 (1899) de çarsey hebe di Çapxaney Litografya sûkê Di­yarbekirî de hamey çapkerdişî.</span></p> <p><span>La mixabin ma derbarey jiyanê Xasî de zaf çîke nêzanê. Zanayîşo ku ma der û dor ra û kowara Hêvî ra giroto; Mela Ehmedê Xasî serrê 1867 - 1868 de dewê Hezanî de hamew dinya. Hezan enka di navçey Pêşêkevirî de, dewêka gird a û eyro nehya wa, a dewe girêdayê Lice ya.</span></p> <p><span>Namey pi Mela Ehmedê Xasî, Mela Hesen o. Ehmedê Xasî pî xu hete dest bi wendiş kerd. Badê wendişê xu yê dewe feqîtî kerde û wendişê medresan berdewam kerd, wendişê xu yo peyîn zî Diyarbekir de temam kerd û îcazey xu mifrî Diyarbekrî Hecî Îbrahîm Efendî hete girot. Demêke bî miftî Licey. 1909 Melayê Xasî Diyarbekir ra surgunê Rodos -a ku deryayê sipî de wa- kerdo. Ehmedê Xasî 18.2.1951 di dinyay xu bedelnawa (şiyo remet).</span></p> <p><span>Ehmedê. Xasî di ê demi û ê rewşî de ronakbîr, 'alim û we­latparêzêkew germ bî. Neslê Xasî rayew keyna û nevî yê estê. Gorey vatişanê kesê ku ew nas kerdêne zehf eserê cê biyê. Ê badê wefatê cê ra tersê dewlete ra hamey veyşnayişî. Eyro zî ş'irê cê bi Tirkî, 'Erebî, Kurdî (Kurmancî) şarî miyan de estê. Ez wazena enî ş'îranê Xasî ra diheban zî wendoxan ré pêşkêŞ bikerî. Xasî, bi ziwanê Tirkî, 'Erebî, Farisî, û Kurdî (Kurmancî - Zazakî) zanayne.</span></p> <p><span>Mewlûdo ku Xasî bi herfanê 'Erebî nûşto, ma bê ku bedelnayîş tede virazin, ma bi herfanê latînî nûşt, la bi tevlî ku gelêke hevalan zî hetê ma kerd, ma kowara Hêvî ra zî feyde dî; reyna zî ma zanê go kemanî ma bibo. Eger şaşî û kemanî ma jo bivîno û ma rê binûsno, ma go pê kêfuweş Bibin Ma bi zanın herfê (d) henî cayan de kerd (z), herfê (A) (E) (Ê) ('Î) (U) ma nuxteyke (') nawa ser ('a) ('e) ('ê) ('î) ('u) yanê zey ('ezman), ('alim), ('îbet), ('Umer) ... pê ew veng vecyo, ma eno metod bi kar ardo. Bi qey ku orjînalê cê bi herfanê 'Erebî biyo ma zî ana nûşto.<br /><strong> </strong></span></p> <p><span><strong>MIHANÎ</strong></span></p>

<p><strong>Herdûbat<br /></strong><br /> Nivîskarê hêja <strong>mele Zahid di sala 1935</strong> an de li gundê Dêrsilê hatîye dinê. Navê bavê wî mele Hadîyê kurê mele Mihemedê Endarî ye. Gund nêzî bajarê Hezroyê (Dîyarbekir) ye. Ew 7-8 salî bûye diya wî mirîye û dest bi xwendina medresê kirîye. Mele Zahid di despêkê de li gundê Başnîqê li nik mele Remezan xwendîye. Di pey de li nik mele Ehmedê miftîyê Farqînê û paşê li nik şêx Mihemed Seîdê Cizîrî domandîye. Ewî di demekê de li Kurdistana Sûrîyê, li bajarê Amûdê û li Xeznayê jî xwendîye. Di paşîyê de mele Zahid destûrnama xwe ya xwendinê ji şêx Ûsivê Sewrî (Mêrdîn) sitendîye. Nivîskar piştî ku dibe mele, ji sala 1959 an hetanî sala 1969 an, li bajarê Licê di xwendegehê de dersa feqîyan daye.</p>

<p><strong>6name</strong></p> <p style="text-align:justify;">Berhemên çand û edebî yên bi naverokên xwe têr û tijî, mesaj û heyecaneke têkoşerî û têr hêvî didin mirov û gel. Bi vê yekê kar û xebatên çand, edebî û pîşeyî xizmeta têgihandin, pêşveçûn û serketina gel dikin.<br /><br />Ji duhî heta îro bûyerên bi serê gelé me han bûyne hevîrê hûnandina berhemên çand û edebî. Zengînîya di vî warî da ji alîyekê bi jîyana gelê me ve girêdayî ye. Ev jîyane bûye bingeha edebîyata devkî. Edebîyata devkî hem têkoşerî, hêvî û heyecanek xurt daye gel hem jî bûye stûneke qaîm ya edebîyata nivîskî. Ji ber vê yekê jî mirov dikare bêje ku edebiyata devkî hem bûye xîm û xwûna jîyandina çand û edebî û hem jî bûye çeperekî berfireh û xurt li dijî helandin û têkbirina gelé Kurd... Em sedsalên navînî û hetta destpêka vê sedsalê danin alîyekê her berî bîst-sih sale jî hejmara qelemdestên me nedigihişte hejmara ducarî tilîyên herdu desta. Lawazîya di vî warî da xwe di timamî jîyana gelé me ya çandî, edebî, civakî û polîtîk da rû dida. Helbet di rewşek wisa da rol û girîngîya edebîyata devkî mezintir dibû...<br /><br />Lê belê, îro di hemû baskên jîyana gelê me da pêşveçûnek xûya dike. Taybetî di van deh-pazdeh salên dawî da digel jîyana çandî, edebî û pîşeyî di warê ramyarî da jî pêşketinek berbiçav tête dîtin. Helbet pêşketina bi giştî jîyana çandî, edebî û ramyarî tesîreke pozîtîv li bizava rizgarîya gel û welat jî dike û ev yeke enîya berxwedana gel fireh, gel û xurt dike.</p>

<p><strong>Mirina Karmend<br /></strong><br />Ji bo ciwanekî ku biryara niviskariyê dabe, Çêxov van amojgariyan lê dike.<br /><br />... «Binivisin, heta ku ji dest we tê pir binivisin. Tiştên hûn binivisin ku hemî ne baş bin jî, xem nake. Her ku biçe ew ê baştir bibe. Xortaniya xwe û zîrekiya serê xwe li avarê ne buhurînin... Binêrin, ku serê pênûsa we tûj, lê ferhenga we teng be, wê çaxê divê hûn bêje û metelokên nû hîn bibin. Ji bo vê yekê jî divê hûn hertim binivisin... Jiyana min, fikra min û tiştên ku di serê min de hatine, divê di çîrokên min de xwe bidin xuyakirin... Kurteçîrok, divê kwîr û dagirtî be.»</p>

<p><strong>Hingê</strong></p> <p align="justify">Ji ber qedexebûna zimanê kurdî ya heftê salane, li bakurê welêt êdî kurdan jî bawer nedikirin ku zimanê wan têra edebiyateke modern dike. Di dawiya salên 70'ê de, Rojen Barnas bi pirtûka xwe ya şiîran <em>Li Bandeva Spêde</em>, mîna stêrkeke hêviyê li ezmanê welêt yê bêhêvî çûrisî. Navê wî di kurtedemekê de li seranserî welêt belav bû. Ew ji bo nivşê nûhatî bû çavkaniya nivîsandinê û ji edebiyata kurdî hezkirinê. Her di wan salan de, wî bi çîrokên xwe yên mîzahî ku bi navê Flît Totanî di kovara <em>Tîrêj</em>ê de diweşandin, hem kurd dane kenandin, hem jî ew dane fikirandin.</p> <p align="justify">Rojen Barnasê ku mîna şaîr û bi pirtûkên xwe <em>Li Bandeva Spêde</em>, <em>Heyv Li Ezmanê Diyarbekirê</em> û <em>Milkê Evînê</em> navdar e; bi van çîrokan nîşan dide ku ew hostayekî çîrokê ye jî. Weşanxaneya me bawer e ku <em>Hingê</em> rengekî nû dide edebiyata kurdî ya modern û pirtûkxaneya kurdî ya jar dewlemend dike.</p> <p align="right"><strong>Weşanên NÛDEM </strong></p>