<p style="text-align:justify;"><strong>LA PRISON N° 5</strong><br />ONZE ANS DANS LES GEÔLES TURQUES<br /><br />Figure de proue du mouvement démocrate kurde, Mehdi Zana a passé onze années consécutives dans les geôles turques. De 1980 à 1991, il note les interrogatoires, les tortures quotidiennes, les transferts, les révoltes, les répressions violentes, le sadisme des geôliers et la solidarité des détenus dans les diverses prisons – notamment la redoutable prison n° 5 – où il est incarcéré. L'épouvante nous est contée dans une langue simple, noble, qui confère grandeur et dignité à ce témoignage. Le talent est évident. On est loin de la langue de bois des textes militants. L'auteur, en outre, expose clairement le problème des Kurdes de Turquie, tel qu'il fut traité, ou escamoté, de Mustafa Kemal à nos jours.<br /><br />Cinquante-cinq ans, marié, ancien dirigeant du parti ouvrier de Turquie, élu maire indépendant de Diyarbakir – principale ville kurde de Turquie – en 1977, Mehdi Zana occupa ce poste jusqu'au coup d'État militaire de 1980. Condamné à cette époque à trente-six ans de prison par un tribunal militaire pour « atteinte aux sentiments nationaux », il restera onze ans derrière les barreaux, jusqu'en mai 1991. En mai 1994, il est de nouveau condamné à une peine de quatre ans d'emprisonnement pour avoir osé témoigner devant le Parlement européen. Toujours détenu aujourd'hui, il est privé à vie de ses droits politiques.</p>

<p></p> <p><strong>Şerha dîwana Ehmedê Xanî: felsefe û jiyana wî</strong></p> <p style="text-align:justify;">Feylesofê namidar, Eflaton (Platon / 427-347 b.m.) dibêje: ku "şî'r reng û rewşekî wehy û îlhama îlahîye, ji mebde' û mîsalekî rûhanîye, siroştî û wicdanîye."<br /><br /> Ku ew jî yanê: "şî'r nerx û rûmetekî hunerîyê herî bi qîmet û giranbihaye, bi taybetî şî'ra 'erûzî, ku walatir û balatirê hemî cûrên wî hunerê wala û balaye»;<br /><br /> Şî'r û helbesteyên Xani jî, Gewherên bê hembtayên wî hunerê hêjane, durrên yektayên wê derya bê payan û bê ser û pa ne. Ku ew jî yanê : "Ehmedê Xanî, pîrê neteweyê wêjeya kurdî ye, seyda û mamostayê wî ye"<br /><br /> Ji wan dem û dewranên geş û xweş û cuwanên ku me di bihişta war û zozanên Kurdistanê da borandin; dema şagirtî û feqitî û talibîtîya me (xwendin û tehsîla me ya destpêkî û navînî û bilind) di wan medrese û zanîngehên wê yên pîroz da (15-16 sal), dema mamostatî û seydatîya me ya ji wan pîrozegahên 'ezîz ra. (ku ewî jî, 10-11 salan dewam kir)...</p>

<div> <p><strong>La République kurde<br /></strong><br /> Historiques<br /><br /> Depuis le partage de leur pays, dans les années 1920, les Kurdes ne cessent de se battre pour disposer d'une existence nationale propre et reconnue. Au lendemain de la Seconde Guerre mondiale, cette aspiration a pu se réaliser, pour une brève période, sur une portion du territoire kurde centrée autour de la ville de Mahabad, située entre les zones d'occupation soviétique et britannique dans l'Ouest de l'lran où en janvier 1946 une République kurde fut proclamée.<br /><br /> Ce premier et unique Etat kurde du XXe siècle, qui ne dura que onze mois, occupe une place particulière dans l'histoire et l'imaginaire kurdes. Près d'un demi-siècle après son effondrement, les bardes et troubadours continuent de chanter ses réalisations et ses héros et de perpétuer ainsi son souvenir.</p> </div>

<p>The first edition (1998) was published in Baghdad, with Kurdish definitions in the Arabic script. The second edition (2000), was published in Istanbul by the Kurdish Institute of Paris.</p>

<p><strong>Mamé Alan<br /></strong>Épopée kurde<br /><br />Réunis par magie pour une nuit, Mam, prince d'Occident et roi des Kurdes, et Zin, princesse de Botan, s'éprennent d'un amour fou. Grâce à des anneaux échangés au cours de cette nuit-là, Mam, à son réveil, comprend qu'il ne s'agit pas d'un rêve et se lance dans la quête éperdue de Zin. Il finit par la retrouver, mais elle est promise à un autre, et Bako le Mauvais, conseiller du père de Zin, multiplie les intrigues pour empêcher leur union. Victime d'une traîtrise, Mam mourra empoisonné sous les yeux désespérés de Zin, qui ne lui survivra pas.<br /><br />Œuvre anonyme, datant sans doute de la fin du xive siècle et transmise jusqu'à nos jours par les <em>dengbêj</em>, les bardes kurdes, <em>Mamé Alan</em> conte dans une langue concise et poétique l'histoire des amours malheureuses de Mam et Zin sur fond de traditions chevaleresques et de contraintes sociales.<br /><br />Orientaliste et diplomate, Roger Lescot a recueilli dans les années 1930 la présente version de ce joyau de la littérature orale kurde auprès de trois dengbêj en Syrie et l'a admirablement traduite en français.</p> <p align="right"><strong>Kendal Nezan </strong></p> <p> </p>

<p><strong>Kürtçe grameri<br /></strong>(Kurmanci lehçesi)</p> <p style="text-align:justify;">İran dilleri grubuna giren Kürt dili (kurdî) başlıca iki lehçeye ayrılır : Kurmancî ve Soranî. Bunların her biri de birçok yerel ağızlar içerir . Bazen kuzey lehçesi adıyla da anılan Kurmancî Türkiye, Suriye ve Kafkasya'nın Kürt bölgelerinde konuşulduğu gibi İran ve Irak Kürdistan'ının kuzey bölümlerinde de konuşulur. Baba Kurdî de denilen Soran lehçesi Kürdistan'ın güneydoğusunda, yani Süleymaniye bölgesinde konuşulur. Bu özet dil haritasını tamamlamak için Dersim 'de ve Siverek bölgesinde konuşulan Dumilî ya da Zaza lehçesi ile İran'da Kermanşah yöresinde Ehli Hak'larca konuşulan ve giderek ortadan kalkmakta olan Goranî lehçesinden de söz etmek yerinde olur.</p>

<p><strong>LE KURDE SANS PEINE</strong></p> <p>Langue indo-européenne du groupe iranien, le kurde présente d'étonnantes similitudes grammaticales avec le français. Son apprentissage est égalemeht facilité par l'usage de l'alphabet latin, iniroduit dans les années 1930 et désormais fort répandu au Kurdistan. Elaboré par l'émir Kamuran BEDIR KHAN, philologue et poète kurde qui, de 1946 à 1970, enseigna la langue et la civilisation kurdes à l'Université de Paris, ce manuel est recommandé à tous ceux qui veulent s'initier rapidement à la pratique du langage quotidien des Kurdes.</p>

<p>Abdurrahman Durre</p> <p>AVESTA BASIN YAYIN</p> <p>Gele Kurd, ji nijada gelen Hindu-Ewrupayi, beşa İrani ye, yek ji gelen esıl u kevnare ye Mezopotamya, koma Zaxrosi ye. Ew gelen ku, bi nave Goti, Gutiı, Cutı, Qarti, li herema çiyaye Zaxrose, neziki 3 hezar sal beriya Milade xuya bune, di salen 2649 bz. Da, erişen ser Sumer u Akadan kirine; neziki 25 qral u hukumdar je rabune, imparatoriya Gutı damezirandine; qrale wane dawi, bi nave Tirigan buye. Ku teqriben di salen 2500-2574 bz. Da, ji ceng u şerr kişiyane herema çiyaye Zaxrose; di 1800 bz. Da, bi Kasitan ra bune yek u eriş dane Babile; bi Asuri yan ra ji, şerr u cengen pirr mezin u giring kirine..</p>

<p>Her çil jimarên Kurmancî, “rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravayê kurmancî” bi hev re tevî ferhengokeke bi kurdî-tirkî-fransizî-îngilîzî hatin çapkirin. “Kurmancî”ya ku wek weşanek herî girîng a ilmî tê qebûlkirin ji 1128 rûpelan pêk tê, di ebatê A4 de ye, 8 rûpelên wê rengîn in, li ser kaxeta spî hatiye çapkirin û bi çermê reş û bordo hatiye cildkirin.</p> <p>Kendal Nezan, Serekê Enstîtuya kurdî ya Parîsê di pêşgotinê de pirsên sereke ji bo rewşenbîrên kurd, wiha nîşan dide: dewlemendiyên zimanê kurdî çawa bên parastin û bigihin nifşên nû? Kurd çawa, tevî hebûna devokên cihê jî, bi nivîskî an bi axaftinê ji hevûdu baştir dikarin fam bikin? Kurdî çawa dikare dewlemend bibe ku pê hest û meremên kurdên nûjen û xwenda yên sedsala XXIan jî îfade bibin? Û xebata “Kurmancî” wekî destpêka bersivdana van pirsan dibîne: berhevkirina devokan, zelalkirina bingehên rastnivîsîna zimên, çêkirina peyvên nû ji bo warên jiyana îroyî.</p> <p>Kendal Nezan diyar dike xebateke wisa divê ku karê Akademiya Ziman a dewleteke kurdî be: “Lê kes nizane ewê kengê dewleteke kurdî ya neteweyî çê bibe û ta wê demê ewê kurmancî bikeve çi rewşê. Lewra, hin rewşenbîrên kurd ên li dora Enstîtuya kurdî civiyayî biryar dan ku salê du caran, her carê ji bo hefteyekê bicivin û li ser pirsên kurmancî bixebitin, û di vê xebatê ji berhemên berê, nexasim ên Mîr Celadet û Kamiran Bedirxan û yên Kurdistana başûr jî kelk bigrin. Li gora mecalan me xwast kesên ku bi pirsên zimên mijûl bûne an devoka navçeya xwe baş dizanin an pisporiyeke wan a taybetî heye vexwînin van civînan û ji hemû navçeyên kurmancîaxêv beşdar hebin. Beşdar ji çend welatên ewropî tên û bi hev re qasî deh zimanên biyanî dinasin.”</p> <p>Her du civînên pêşî di 1987an de li bajarê Barselona, paytexta Katalonyayê çêbûn. Piştî çend civînan li Bruksel, Berlîn, Loland (Danîmarka), Dihok û Parîsê, beşdar, ku bi piranî li Swêdê dimînin, çêtir dîtin ku êdî ji şeş mehan carekê li Swêdê, li girava Biskops Arnöyê, bicivin. Berhemên her civînê di hejmareke taybetî de tên weşandin.</p> <p>Beşdarên civînan û herêmên ku jê ne ev in:Khosrow ABDULLAHÎ (Selmas), Salih AKIN (Xerzan), Mustefa AYDOGAN (Mêrdîn), Kazim BABA (Dersim), Rûken BAGDU-KESKÎN (Stembol), Lutfî BAKSÎ (Xerzan), Mahmûd BAKSÎ (Xerzan), Rojen BARNAS (Diyarbekir), Muzaffer BEGZADE (Şikakan), José BERTOLINO (Parîs), Abdullah Emîn BÊTASÎ (Behdînan), Husên BINAVÎ (Berwarîbala), Joyce BLAU (Parîs), Salim ÇELIKER (Diyarbekir), Ordixanê CELÎL (Sankt Petersbûrg), Firat CEWERÎ (Nisêbîn), Nûra CEWERÎ (Rewan), Xelîl DIHOKÎ (Dihok), Egîd DIJWAR (Bişêrî), Ehmedê DIRIHÎ (Çewlîg), Mistefa DÜZGÜN (Dêrsim), Emîn EBDO (Şengal), ELÎŞÊR (Wan), Samî ERGOŞÎ (Barzan), Derwêş FERHO (Mêrdîn), Cewher FETAH SEÎD (Hewlêr), Ebdulsetar FETTAH (Dihok), Rojan HAZIM (Hekarî), Ebdulsetar HEMÎD (Berwarîbala), Fawaz HUSÊN (Amûd), Mihemed Siddîq ÎMAMÎ (Behdînan), D. ÎZOLÎ (Dêrsim), Musa KAVAL (Hekarî), Hemîd KILIÇASLAN (Mêrdîn), Michael L. CHAYET (Washington), Mahmûd LEWENDÎ (Qerejdax), Emîn NAROZÎ (Batman), Letîf NÊRWEY (Nêrwey), Kendal NEZAN (Diyarbekir), Selam NÛMAN (Qamişlo), Fadil OMER (Dihok), Cemal ONURSAL (Cizîr), Enwer OSMAN (Hewlêr), Ferhad PÎRBAL (Hewlêr), Edîb POLAT ( Diyarbekir), Ali RETABÎ (Silêmanî), S. RÊWING (Sêrt), Huseyin SADO (Hesiçe), Ferhad ŞAKELÎ (Kerkûk), Hiner SALIM (Behdînan), Zinar SORAN (Dêrik), Sahîn B. SOREKLÎ (Koban), Selîm Îsmail ŞEHBAZ (Dihok), Behrûz ŞUCAÎ (Kortol), Newzad ŞUKRÎ (Dihok), Mehmed TANRIKULU (Diyarbekir), Mueyîd TEYÎB (Dihok), Mehmed UZUN (Siwêrek), Zinarê XAMO (Wêranşar), Têmûrê XELÎL (Rewan), Evîn YALÇIN (Diyarbekir), Yücel YEŞÎLGÖZ (Dêrsim), Memo YETKIN (Semsûr), Veysî ZEYDANLÎ (Bedlîs), Zeynelabidîn ZINAR (Batman), Reşo ZÎLAN (Agirî).</p> <p>Kurmancî berhema xebata van 20 salan e û wek kitêba jimare 320, di nav weşanên Avesta de derket.</p>

<p><strong>Hawar, cild 1, hejmar 1 - 23<br /><br />Celadet Alî Bedir-Xan<br /><br />Nûdem</strong><br /><br />Xwedî û berpirsiyarê Hawarê Celadet Ali Bedir-Xan di sala ı897an de li Stenbolê hatiye dinyayê. Ew kurê Emîn Alî Bedir-Xan û birayê Kamiran û Sureya Bedir-Xan e. Di warê siyasî, kulturî û edebî de, rola Celadet û malbata wî mezin e. Malbata Celadet ku bi têkoşîna xwe ya ji bo avakirina Kurdistan navdar e, piştî avakirina cumhûriyeta Tirkiyeyê, ji aliyê karbidestên cumhûriyetê ve tê surgun kirin. Bavê Celadet, Emîn Alî û birayê wî Sureya li Misrê bi cîh dibin û Celadet û birayê xwe Kamiran jî ji bo xwendine diçin Almanyayê. Celadet li Almanyayê doktoraya xwe ya huqûqê dike û di salên sihî de vedigere Şamê. Şam hingî di destan fransizan de ye. Celadet li wir dest bi takoşîna kurdayetiyê dike û dibe yek ji pêşengên tevgera Xoybûnê ya girîng. Piştî ku serîhildana Agiriyê têk diçe, Celadet Bedir-Xan destê xwe ji siyasetê dikişîne û xwe bi hemî hêza xwe dide kultur û edebiyatê. Ew di sala 1932an de dest bi weşandina kovara Hawarê dike. Ji sala 1932an heta 1943an 57 hejmarên Hawarê derdikevin. Ji bilî kovara Hawarê jî wî ji nîsana 1942an heta adara 1945an bi navê Ronahiyê kovareke din derxistiye. Ev kovara ha jî xwerû bi kurdî bû û li ser hev 28 hejmar derketine. Ji bilî kovarên Hawar û Ronahiyê Celadet Bedir-Xan ev pirtûkên ha jî nivîsandine: Elîfba kurdî, Rêzimana kurdî, Ferhenga kurdî, Rêzana elfabeya kurdî, Rûpeline Elfabê, Dibaca Mewlûdê, Dibaca Nivêjên Êzdiyan, Mektûb ji Mustefa Kemal paşa re, Ji mesela Kurdistanê, wergera çîroka Conî û Cimêma û bi dehan nivîs û gotarên çapkirî û neçapkirî... Herweha Celadet Bedir-Xan digel birayê xwe Kamiran bi riya weşanên Hawarê bi dehan pirtûk pêşkêşî pirtûkxaneya kurdî kirine. Celadet Bedir-Xanê ku ji bilî navê xwe li dor deh navên din jî bi kar anî ye, di 15. 7. 1951ê de mîna gelek pêşeng û rewşenbîrên kurdan, ji welatê xwe dûr, li Sûriyê wefat kir. Ew niha li goristaneke Şamê veşartî ye.</p>

<p></p> <p>Cette histoire est en grand partie inspirée des souvenirs d'enfance de l'auteur, qui a grandi au Kurdistan d'Irak. D'une plume ironique et acerbe parfois, il dépeint la vie d'une famille kurde à l'époque de Saddam Hussein, le quotidien à Mossoul, l'endoctrinement du parti Baas dans les écoles, les crimes d'honneur, le combat des peshmergas dans les montagnes, les amours de jeunesse, l'enrôlement forcé dans l'armée. Ce roman, publié en anglais en 2013, nous raconte toute la question kurde à travers le regard d'un jeune garçon, et résonne étrangement avec l'actualité.</p>